Rozwój mowy dziecka

Rozwój mowy dziecka

Słowo według Marii Montessori ma ogromne znaczenie zarówno w życiu pojedynczych osób, jak i dużych grup społecznych; jest podstawą rozwoju i doskonalenia form życia społecznego. Słowo to także podstawa dla rozwoju kultury, ponieważ buduje ono wspólnotę myśli i kształtuje się wraz z ludzkim myśleniem. Słowo służy do nazywania zaobserwowanych faktów, a mowa stanowi przejaw zdolności intelektualnych ludzkiego ducha. Mowa jest nie tyle wytworem natury, co kultury, ponieważ słowo jest nośnikiem ludzkich myśli; mechanizmy biologiczne umożliwiają jedynie posługiwanie się słowami, ale nie są zdolne nadać im znaczenia. W przekazie mowy szczególne miejsce należy się dziecku, bo to ono dzięki temu, że opanowuje język ojczysty, stanowi ogniwo łączące pokolenia i tym samym umożliwia ciągłość kulturową.

Czynniki, wpływające na rozwój mowy u dziecka:

• prawidłowy rozwój psychomotoryczny, co wynika z właściwości układu nerwowego, braku zaburzeń sensomotorycznych, szczególnie narządów mowy i słuchu

• poziom intelektualny dziecka – opóźnienie rozwoju mowy nie musi świadczyć o niższym poziomie inteligencji,

• zdolności specjalne – uzdolnienia indywidualne dziecka w zakresie języka płynność słowna, rozumienie słów

• ogólne warunki społeczno-wychowacze – pozytywne kontakty emocjonalne z rodzin i najbliższym otoczeniem, prawidłowe wzorce językowe i działania otoczenia stymulujące do mówienia.

Rozwój mowy jest więc procesem uzależnionym od uwarunkowań genetycznych oraz społecznych. Przyjęte w polskiej logopedii okresy mowy dziecka dzielą się na:

• okres melodii (0-1r.ż)

• okres wyrazu (1-2r.ż)

• okres zdania (2-3r.ż.)

• okres swoistej mowy dziecięcej (3-7r.ż)

Okres melodii

Dziecko od urodzenia wydaje różne dźwięki, pierwszym z nich jest krzyk, następnie pojawiają się cmokanie, mlaskanie, usprawniające współdziałanie aparatu mowy z aparatem oddechowym. Już w 1-2 miesiącu pojawiają się cechy mowy jak akcent, rytm, intonacja, dziecko za pomocą tych dźwięków komunikuje się z otoczeniem, zaspakajając potrzeby fizjologiczni – psychiczne. Około drugiego miesiąca pojawiają się dźwięki zbliżone do samogłoski a, także i, e. W 2-3 miesiącu niemowlę zaczyna wydawać gardłowe dźwięki, podobne do k, g, aaa, uuu i ich połączenie guuu. Wydawaniu tych dźwięków towarzysza nieskoordynowane ruchy kończyn i całego ciała,. Jest to proces fizjologiczny, nosi nazwę głużenia lub gruchania, dotyczy on także dzieci głuchych. Funkcją głużenia jest sygnalizacja pozytywnych emocji dziecka, często towarzyszy mu śmiech lub uśmiech. Pięciomiesięczne niemowlę rozpoczyna gaworzyć – artykułuje zgłoski na zasadzie powtórzeń, zaczyna łączyć sylaby – np. ma, pa, da, la. Pomiędzy 7 a 9 miesiącem dziecko wokalizuje spółgłoski wargowo – zębowe – f i v, oraz przedniojezykowozębowe – d, t. Dzięki gaworzeniu, powtarzaniu dźwięków, dziecko zaczyna kształtować skojarzenia między obrazem wizualnym przedmiotu, a jego dźwiękowym odpowiednikiem. Dziecko uczy się także rozumieć mowę. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko rozumie i spełnia proste polecenia, pojawiają się wyrazy typu mama, tata, baba, pojawiają się także pierwsze nazwy przedmiotów. Dziecko roczne mówi ze zrozumieniem od 3 –5 wyrazów.

Okres wyrazu

Zanim pojawią się pierwsze słowa, dziecko komunikuje się niewerbalnie za pomocą gestu, ruchu, wskazania na przedmiot przy jednoczesnej wokalizacji Gesty te pomagają nazwaniu przedmiotów, czynności, i kiedy dziecko opanuje nazwy, samoistnie zanikają. W okresie wyrazu rozwija się intensywnie słuch fonematyczny, który ułatwia dziecku naśladowanie mowy otoczenia. Dziecko jest w stanie wymówić już wszystkie ustne samogłoski i spółgłoski zwarte, przeważają spółgłoski bezdźwięczne Nie jest w stanie wymówić jeszcze samogłosek nosowych, ponadto stosuje zmiękczenia, zamiany głosek (l, j zamiast r), uproszczenia spółgłoskowe. Często dziecko wymawia pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu. Dziecko nie używa jeszcze poprawnie odmian gramatycznych, pojawiają się „jednowyrazowe zdania”, połączone z kontekstem sytuacyjnym – np., dziecko patrzy na zabawkę i mówi „mama”, co interpretowane jest jako „ podaj mi zabawkę”.

Około 2 – 3 roku życia drugiego roku życia dziecko operuje około 400 słowami. Dzieci używają wyrazów, które pozwalają na zaspokojenia ich potrzeb, ułatwiają porozumienie z innymi i odnoszą a się do najbliższego otoczenia.

Okres zdania

Mowa dziecka ulega doskonaleniu, wypowiedzi rozpoczynają się od zdań dwuwyrazowych, najczęściej zawierających dwa rzeczowniki – np.,,mama baba’’ –,,mamo chodźmy do babci”, przy czym sens nadaje kontekst sytuacji. Tak forma wypowiedzi wskazuje na opóźnienie mowy w stosunku do procesów myślowych, dziecko wie więcej o świecie niż potrafi o nim powiedzieć. Kiedy dziecko wypowiada więcej niż dwa wyrazy, mowa ma nadal charakter „telegraficzny” – pomijane są przyimki, spójniki i końcówki fleksyjne. Najwcześniejsze wypowiedzi mają charakter prostego zdania pojedynczego, a następnie rozwiniętego, poprawia się artykulacja wypowiedzi. Mowa staje się kontekstowa, zrozumiała na podstawie treści i formy wypowiedzi, precyzują się znaczenia używanych słów, dziecko opanowuje podstawy gramatyczne mowy. Często występują w tym okresie neologizmy dziecięce – tworzone przez dziecko słowa. Dziecko wypowiada już prawidłowo głoski:

- wargowe – p,b, m oraz ich zmiękczenia bi, pi, mi

- wargowo zębowe – f, w i zmiękczenia fi, wi

- środkowojęzykowe – ś, ć, dź, ń, k, g

- tylnojezykowe – k, g, ch

- przedniojęzykowo-zębowe – t, d, n

- przedniojęzykowodziąsłowe – l

Pod koniec okresu zdania mogą pojawić się także głoski s, c, z, a nawet sz, cz, dź. Dziecko pod koniec trzeciego roku życia wypowiada około 1000 słów.

Dziecko trzyletnie miesza jeszcze odmianę liczby pojedynczej i mnogiej, myli osobę pierwszą i trzecią, a osoby trzeciej używa w funkcji pierwszej. Początkowo posługuje się czasem teraźniejszym i przeszłym, jako ostatni opanowuje czas przyszły.

Okres swoistej mowy dziecięcej.

W tym okresie mowa coraz bardziej się doskonali, jednak występują nadal zlepki zdaniowe, neologizmy, skracanie wyrazów, przestawianie głosek i zamiany. Dzieci 5-letnie na ogół są już zrozumiałe dla otoczenia., Dziecko potrafi już wymawiać większość głosek w izolacji, jednak w mowie potocznej mogą one być zastępowane łatwiejszymi do artykulacji głoskami

.

Mowę trzylatka cechuje jeszcze liczne zmiękczenia – s, c, dz, sz, cz, dż często są wymawiane jako ś, ć, dź, jednak już u dziecka czteroletniego utrwalają się głoski s, c, z, dz, które nie powinny już być wypowiadane jako ś, ć, ź, dź.. Może wystąpić już także głoska r, jednak normą jest jej kształtowanie między piątym, a szóstym rokiem życia. U czterolatków może jeszcze występować seplenienie fizjologiczne, czyli zamiana sz, cz, ż, dż na s, c, z, dz. Grupy spółgłoskowe mogą być jeszcze upraszczane. Pięciolatek wymawia już sz, cz, ż, dź, choć jeszcze może je zastępować s, c, z, dz. Pojawia się w tym okresie głoska r. U sześciolatków mowa powinna być już opanowana, ale mogą jeszcze występować uproszczenia grup spółgłoskowych, trudność nadal mogą sprawiać głoski sz, cz, ż, dż, oraz głoska r..

Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem, narządów aparatu artykulacyjnego, dlatego istotny jest tak wielki nacisk w okresie przedszkolnym na jego ćwiczenie. Ćwiczenia artykulacyjne usprawniają narządy mowy, przyspieszając przyswajanie dźwięków przez dziecko.

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa tą umiejętność w ciągu całego swojego życia  w kontaktach z ludźmi. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka jest podstawą w kształtowaniu  i rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu dziecko poznaje otaczający je świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia, uczucia oraz przeżycia. Kształtowanie się mowy dziecka ma ścisły związek z jego rozwojem społeczno - emocjonalnym. Częste kontakty werbalne z otoczeniem bogacą słownictwo, uczą prawidłowych zasad gramatycznych, właściwego posługiwania się melodią, akcentem i rytmem wypowiedzi

Małe dziecko słucha otoczenia i w ten sposób uczy się mówić. Człowiek rodzi się z predyspozycją do mówienia, ale nie posiada umiejętności wypowiadania się. „Predyspozycja ta to jak gdyby niezapisana karta w mózgu niemowlęcia, którą otoczenie musi wypełnić. Jak to uczynimy, tak mówić będzie dziecko.”

Rozwój mowy dziecka

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia drogą naśladownictwa.

Wielokrotnie powtarzane przez rodziców nazwy przedmiotów, znajdujących się w otoczeniu dziecka, zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu. Dziecko usłyszawszy potem daną nazwę - potrafi sobie wyobrazić przedmiot, do którego ona się odnosi, czyli potrafi zrozumieć znaczenie wyrazu, a z czasem potrafi również nazwać przedmiot. Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, itp. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części aparatu artykulacyjnego potrzebny jest czas i aktywne ćwiczenia.

Rozwój mowy dziecka trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można w przybliżeniu określić w sposób następujący:

• okres melodii (0-1 r. ż.),

• okres wyrazu (1-2 r. ż.),

• okres zdania (2-3 r. ż.),

• okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż.).

Okres melodii

Dziecko od urodzenia wydaje różne dźwięki, pierwszym z nich jest krzyk, następnie pojawiają się cmokanie, mlaskanie, usprawniające współdziałanie aparatu mowy z aparatem oddechowym. Już w 1-2 miesiącu pojawiają się cechy mowy jak akcent, rytm, intonacja, dziecko za pomocą tych dźwięków komunikuje się z otoczeniem, zaspakajając potrzeby fizjologiczno – psychiczne. Około drugiego miesiąca pojawiają się dźwięki zbliżone do samogłoski a, także i, e. W 2-3 miesiącu niemowlę zaczyna wydawać gardłowe dźwięki, podobne do k, g, aaa, uuu i ich połączenie guuu. Wydawaniu tych dźwięków towarzysza nieskoordynowane ruchy kończyn i całego ciała,. Jest to proces fizjologiczny, nosi nazwę głużenia lub gruchania, dotyczy on także dzieci głuchych. Funkcją głużenia jest sygnalizacja pozytywnych emocji dziecka, często towarzyszy mu śmiech lub uśmiech. Pięciomiesięczne niemowlę rozpoczyna gaworzyć – artykułuje zgłoski na zasadzie powtórzeń, zaczyna łączyć sylaby – np. ma, pa, da, la. Pomiędzy 7 a 9 miesiącem dziecko zaczyna wymawiać spółgłoski f i w, oraz d, t.

Dzięki gaworzeniu, powtarzaniu dźwięków, dziecko zaczyna kształtować skojarzenia między obrazem wizualnym przedmiotu, a jego dźwiękowym odpowiednikiem. Dziecko uczy się także rozumieć mowę. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko rozumie i spełnia proste polecenia, pojawiają się wyrazy typu mama, tata, baba, pojawiają się także pierwsze nazwy przedmiotów. Dziecko roczne mówi ze zrozumieniem od 3 –5 wyrazów.

Okres wyrazu

Zanim pojawią się pierwsze słowa, dziecko komunikuje się niewerbalnie za pomocą gestu, ruchu, wskazania na przedmiot przy jednoczesnej wokalizacji Gesty te pomagają nazwaniu przedmiotów, czynności, i kiedy dziecko opanuje nazwy, samoistnie zanikają. W okresie wyrazu rozwija się intensywnie słuch fonematyczny, który ułatwia dziecku naśladowanie mowy otoczenia. Dziecko jest w stanie wymówić już wszystkie ustne samogłoski i spółgłoski zwarte, przeważają spółgłoski bezdźwięczne Nie jest w stanie wymówić jeszcze samogłosek nosowych (ą, ę), ponadto stosuje zmiękczenia, zamiany głosek (l, j zamiast r), uproszczenia spółgłoskowe. Często dziecko wymawia pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu. Dziecko nie używa jeszcze poprawnie odmian gramatycznych, pojawiają się „jednowyrazowe zdania”, połączone z kontekstem sytuacyjnym – np., dziecko patrzy na zabawkę i mówi „mama”, co interpretowane jest jako „ podaj mi zabawkę”.

Około 2 – 3 roku życia drugiego roku życia dziecko operuje około 400 słowami. Dzieci używają wyrazów, które pozwalają na zaspokojenia ich potrzeb, ułatwiają porozumienie z innymi i odnoszą a się do najbliższego otoczenia.

Okres zdania (od 2 do 3 roku życia).

Dziecko zaczyna rozumieć mowę rodziców, dotyczącą członków rodziny, interesujących je przedmiotów lub aktualnych wydarzeń. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Dosyć szybko pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy najczęściej używane są rzeczowniki, będące nazwami konkretnych przedmiotów, występujących w otoczeniu dziecka, np. pokarmów, napojów, zwierząt, części ciała, części ubrania. Czasowniki oznaczające czynności fizjologiczne, ruch, pozycje, używane są początkowo w formie bezokolicznika, ale wkrótce pojawiają się w czasie teraźniejszym, przeszłym i przyszłym, aczkolwiek nie zawsze poprawnie. Mowa dziecka staje się zrozumiała i to nie tylko dla osób z najbliższego otoczenia. Najwięcej nowych słów dziecko przyswaja sobie w 2-3 roku życia. Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, gdyż dziecko przyswaja sobie wtedy podstawy systemu leksykalnego i morfologicznego języka, jakim mówi jego otoczenie, a dalsze lata przynoszą jego doskonalenie.

W tym okresie dziecko powinno już wypowiadać głoski: p, b, m, f, w, k, g, ch, t, d, n, l, ś, ź, ć, dź, ń oraz zmiękczone : pi, bi, mi, ki, gi.

Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się już głoski : s, z, c, dz a nawet : sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem bywają zastępowane innymi łatwiejszymi głoskami, wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3-7 roku życia).

Dziecko 3-letnie potrafi porozumieć się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Pod koniec czwartego roku życia pojawia się głoska r, wcześniej dziecko pomijało ją lub zastępowało inną. Około 4-5 roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, choć mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. Mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe - uproszczone. Występują zlepki wyrazów i nowotwory językowe.

Ogólnie biorąc, mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako ś, ź, ć, dź, r może być wymawiane jak j lub l, zamiast f występuje ch i odwrotnie.

Wymowa dziecka 4- letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ć, dź, ź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż, cz, dź dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź.

Mowa dziecka 5- letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż, które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą jeszcze być wymawiane jak s, z, c, dz. Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Mowa dzieci 6- letnich powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym.

Mówienie jest sprawnością, której trzeba się uczyć, tak jak wszelkich innych sprawności. Jest to możliwe dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Po urodzeniu żaden z tych organów nie jest jeszcze gotowy do swych czynności. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc. Przedstawiony wyżej rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania , żucia. W ten sposób język przygotowuje się do wymowy głosek. Najtrudniejsze głoski sz, ż, cz, dż oraz r wymagają dodatkowych precyzyjnych ruchów, np. uniesienie języka, ruchy wibracyjne. Prawidłowa artykulacja głosek warunkuje rozwój mowy dziecka. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części wchodzących w skład skomplikowanego narządu mowy potrzebny jest pewien okres i aktywne ćwiczenia.

Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska.